کارگردانی که نمایشش را عقب مانده می داند - مهسان بلاگ

علی شمس نویسنده و کارگردان تئاتر با چنین ایده ای نمایش آخرش وقتی خروس غلط می خواند را به تهیه نمایندگی ماهان حیدری و مانفرد اسماعیلی فراوری نموده و روی صحنه برده است؛ نمایشی که در آن بانیپال شومون، سام کبودوند، امیر باباشهابی، آناهیتا درگاهی، مارال فرجاد، زری محتشم و حسین پاکدل به ایفای نقش می پردازند.

او در گفت وگویی با خبرنگاران، درباره ویژگی های این اجرا و ایده کوانتومی آن صحبت کرد.

شمس درباره شکل گیری ایده نمایش وقتی خروس غلط می خواند و اینکه اول متن در ذهنش نقش بست یا اجرا؟ گفت: اول از همه متن شکل گرفت. ایده ای داشتم که آن را نوشتم و متنی شد که هم اکنون روی صحنه سالن سمندریان در حال اجراست. ایده اولیه هم این بود که کسی به واسطه جنایتی که مرتکب شده توانایی سفر در زمان را داشته باشد و کسی را بفرستد به سمت خودِ جوانی اش و از او بخواهد خودش را بکشد و تمام این سال هایی را که زیسته است محو کند. این یک ایده کوانتومی بود که می خواستم راجع به آن کار کنم.

او درباره نارسایی هایی که از دید بعضی تماشاگران در اجرا وجود دارد شرح داد: از نظر من گنگی ای در کار نیست چون شاید ذهن با اجرا همراه نیست. چرا وقتی متنی از اوژن یونسکو می خوانیم نمی گوییم گنگ است؟ حالا که متنی از یک نمایشنامه نویس ایرانی روی صحنه می بینیم، متن گنگ می گردد؟! به نظر من متن کامل است و مخاطب به جای این که پیانو را به سمت خودش بکشد باید جایگاه اش را به سمت پیانو بکشد چون من نمی توانم فضای ذهنی ام را با فضای ذهنی مخاطب همسو کنم، مخاطب باید قراردادهای ذهنی خودش را با اثر منطبق کند. با این حال هر لحظه ای که مخاطب احساس کرد این نارسایی ها اذیتش می نماید می تواند سالن را ترک کند.

این کارگردان جوان تئاتر درباره دعوت به کار از بازیگران در این پروژه هم گفت: بنابر خصیصه هایی که هر نقش دارد، قابلیت های فیزیکی هر بازیگر و شیمی هر کاراکتر را در نظر گرفتم و بر اساس آن به این ترکیب بازیگران رسیدم. شبیه ترین آدم و تواناترین آدم را برای هر نقش انتخاب کردم.

وی در پاسخ به این که تئاتر خود را وامدار کدام یک از تجارب زیسته اش می داند؟ بیان نمود: مهمترین چیزی که برای من اصالت دارد متنیت و کلمه است؛ کلمه به مثابه توانا بودن ظرفیت جادو در ساحت نوشتار. جز این چیزی که وامدارش هستم شرایط و جغرافیایی است که در آن زندگی می کنم و فانتزی هایی که همواره در ذهنم داشته ام.

شمس درباره نقاط جغرافیایی خاصی مثل رم یا فنیقیه که در متن آمده و ارتباطش با تجربه زندگی در آن جا گفت: من همسان سازی تاریخی صورت دادم. یک گزینش از جغرافیا و تاریخ های مختلف را کنار هم قرار داده ام که از خلال آن بتوانم درباره بازفراوری عنصر خشونت حرف بزنم. بنابراین ارجاع من به رم و فنیقیه صرفا اشاره به رم و فنیقیه نیست بلکه ارجاع به یک بازفراوری چندش آور خشونت توسط عنصر شریر و خشونت ورز و نسبت به یک قربانی است. این چیزی است که تاریخ جهان در حال تکرار آن است.

او درباره این که چرا شعار نمایش را این یک تئاتر عقب مانده است انتخاب نموده؟ پاسخ داد: چون در آن قتل اتفاق می افتد. هرگاه که جانی گرفته گردد و خونی ریخته گردد نسبت عقب ماندگی به داعیه فهم و تکامل می رسد. در این تئاتر کسانی کشته می شوند، کسانی عامل جنایت هستند و بشر امروز که خودش را به شدت آموخته و مدرن تلقی می نماید کنار دستش تماما جنایت رخ می دهد و این ربطی به جهان اول و سوم ندارد. بزرگترین جنایات امروز در قلب اروپا در بحران مهاجرت رخ می دهد. ظاهر ما مدرن شده ولی ذات ما تماما بدوی و خشونت خواه است. زمانی خشونت بشر را نجات می داد و امروز او را به آستانه نابودی کشانده است. زمانی خشونت بشر را نجات داده و به بقای او یاری نموده، امروز در اوج تمدن سبب افول آن می گردد. زیست بشر متعالی و مدرن شده منتها خواص و خصلت هایش همچنان بدوی است، انگار در کرومزوم ها و سلول هایش هنوز خشونت به همان شکل بدوی عرضه می گردد. پس هر چیزی که درباره خشونت و خشونت ورزی و آدم کشی حرف بزند عقب مانده است. عقب مانده به معنای خواست طبیعی در دوره پیشاتمدن که امروز توجیه پذیر نیست. پس تئاتر ما در یک نگره شاعرانه یا طعنه آمیز خودش را یک تئاتر عقب مانده می داند.

او در پاسخ به اینکه در میانه این عقب ماندگی تئاتر اساسا چقدر می تواند نجات بخش باشد؟ گفت: اصلا نمی تواند نجات بخش باشد. تئاتر مثل ادبیات و سایر مدیوم های هنری صرفا محصول مولفی است که استعدادی جز آن کار ندارد. بنابراین مخصوصا در کشوری مثل ایران نمی تواند رهایی بخش باشد. من حتی تابلو گرونیکای پیکاسو را هم واجد این خصیصه نمی دانم. چه اثر هنری دیگری را می توان مثال زد که رهایی بخش باشد؟ هنر کجا در شکل کلان و توده ای نجات بخشی نموده؟ هنر خودش نیاز به منجی دارد.

وی در پاسخ به این که آیا هنر نمی تواند روشنگر نگاه جامعه هم باشد؟ گفت: حتما می تواند ولی این در بحث زیبایی شناسی است و مواجهه فردی است نه مواجهه توده ای. در مواجهه با توده همواره مفعول بوده است.

علی شمس درباره وضعیت امروز تئاتر بیان نمود: چیزی که وجود دارد، این است که وضعیت موجود در ساحت تئاتر، یعنی در محیط تئاتر به لحاظ کمی اتفاقا بد نیست. همین حالا هم در تهران بیشتر از ژنو، بروکسل و توکیو دارد تئاتر روی صحنه اجرامی گردد. در خاورمیانه که اصلا قابل مقایسه نیست.

او اضافه نمود: به همین خاطر به لحاظ کمی وضع بد نیست. بعد هم ضرورت آسیب شناسی اش را نمی فهمم. تماشاگری وجود دارد، گونه ای از تئاتر عاشقش است، ما می دانیم که تئاتر آزاد چقدر هوادار دارد. به موازاتش تئاتر روشنفکری هم وجود دارد. ولی بحثی که هست خلأ فرایندهای مدیریت اقتصادی و اقتصاد تئاتر است که ضربه می زند. کارگردانی هست که تماشاگرش الزاما تماشاگر تئاتر معیار نیست، ولی این کارگردان برای تامین هزینه هایش باید از بازیگر چهره سلبریتی استفاده کند تا بتواند هزینه کرد و فراوری آن تئاتر را توجیه کند. بنابراین با یک زیرمتنی که الزاما آن سلبریتی هیچ ربطی به تئاتر ندارد، آن اثر را فراوری می نماید. تماشاگر می آید که تئاتری ببیند هم سنگ خواسته، ذائقه و فهم خودش از آن جهان، ولی چیزی پیدا نمی نماید. سلبریتی اش را می بیند، منتها سلبریتی را در آن ظرفی که متعلق به سلبریتی است نمی بیند بلکه در یک ظرف دیگر می بیند. لاجرم از آن تئاتر ناراضی خواهد بود.

او ادامه داد: از یک سو اگر کارگردان از بازیگر چهره استفاده نکند، فروش چندانی نخواهد داشت، اگر استفاده کند با دشنام، قهر و با گارد روبه رو خواهد شد. این آسیب هایی که وجود دارد، همه جای جهان، شهرداری ها، وزارتخانه های مختلف، وزارت فرهنگ، NGOها، با فراخوان هایی که می دهند و بودجه هایی که حول یک موضوع، حول یک سیستم یا جشنواره تعریف می نمایند، به هر حال اقتصاد تئاتر را توسعه می دهند. اما این جا این طوری نیست، ما تا سال ها پیش وابستگی عمیقی به مرکز هنرهای نمایشی داشتیم و الان هم که وابستگی به گیشه است. در این بین حمایتی هم اگر صورت می گیرد، حمایت حداقلی و نسبی است، یعنی ممکن است به من تعلق بگیرد، به شما تعلق نگیرد؛ بنابراین یک فرایند همه گیر منطقی و سیستماتیکی مثل غرب وجود ندارد.

شمس تاکید نمود: وقتی دوغ و دوشاب قاطی می گردد، یک چنین آسیب شناسی سخت است. ما نمی توانیم حکم صادر کنیم، چون در ملغمه ای زیست می کنیم که تمام این ها در آن وجود دارد، با هم ممزوج شده و در عین حال از هم دور است. در واقع می خواهم بگویم وضعیت عجیب و غریبی است که ما نمی توانیم با یک سرنخ که پیدا می کنیم، این ها را از هم تفکیک کنیم.

او در آخر با اشاره به این که رسالتی برای مخاطب نمایشش متصور نیست، گفت: من در یک چشم انداز ناامید از یک کشف که خودم به آن دست پیدا کردم حرف می زنم و آن کشف چیست؟ این که این زنجیره تباهی هیچ وقت تمام نمی گردد. ما مبتلا به خشونت ورزی به همدیگر هستیم و همواره نسبت زمان این را معین می نماید. وقتی تاریخی نگاهش می کنیم این را متوجه می شویم و سفر در زمان هم ارجاع به همین مسئله دارد.

pariha.com: پریها | مجله گردشگری، تور لحظه آخری، تور ارزان قیمت، سفرنامه گردشگری

malayro.ir: تور مالزی ارزان قیمت، تور پنانگ، کوالالامپور، لنکاوی، تور لحظه آخری مالزی